Komunikat odnośnie wystąpienia warunków suszy w Polsce

IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2477 gmin) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia suszą rolniczą.

W czwartym okresie raportowania tj. od 21 kwietnia do 20 czerwca 2023 roku średnia wartość Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW), na podstawie którego dokonywana jest ocena stanu zagrożenia suszą była ujemna, wynosiła -137 mm. W obecnym sześciodekadowym okresie wartość KBW uległa zmniejszeniu o 27 mmw stosunku do poprzedniego okresu (11 IV-10 VI).

Deficyt wody dla roślin uprawnych zwiększył się powodując, że niedobór wody występował w całym kraju. Największy deficyt wody notowano na terenie Pojezierza i Pobrzeża Kaszubskiego, Równiny Słupskiej, Wysoczyzny Damnickiej, Żuław od -230 do -249 mm. Bardzo duży niedobór wody notowano również na Pojezierzu Pomorskim, Mazurskim, Wielkopolskim oraz na Nizinie Wielkopolskiej i w zachodniej części Niziny Mazowieckiej od -160 do -229 mm. Tylko nieco mniejszy deficyt wody notowano na południe od tego obszaru od -120 do -159 mm. Na pozostałym obszarze kraju niedobór wody wynosił od 0 do -119 mm.

W wyniku występujących warunków wilgotnościowych w czwartym okresie raportowania, stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na terytorium Polski.

Poniżej przedstawiamy występowanie suszy rolniczej na terenie kraju powodującej obniżenie plonów przynajmniej o 20% w skali gminy w stosunku do plonów uzyskanych w średnich wieloletnich warunkach pogodowych.

Susza rolnicza występowała na terenie województw:

• Kujawsko-pomorskiego,
• Lubuskiego,
• Łódzkiego,
• Warmińsko-mazurskiego,
• Wielkopolskiego,
• Zachodniopomorskiego,
• Pomorskiego,
• Podlaskiego,
• Mazowieckiego,
• Dolnośląskiego,
• Opolskiego,
• Śląskiego,
• Świętokrzyskiego,
• Lubelskiego,
• Małopolskiego.

Susza występowała we wszystkich monitorowanych uprawach:

• Zbóż jarych,
• Zbóż ozimych,
• Krzewów owocowych,
• Truskawek,
• Rzepaku i rzepiku,
• Roślin strączkowych,
• Kukurydzy na ziarno,
• Kukurydzy na kiszonkę,
• Drzew owocowych,
• Tytoniu,
• Warzyw gruntowych,
• Chmielu,
• Ziemniaka,
• Buraka cukrowego.

W czwartym okresie raportowania od 21 kwietnia do 20 czerwca 2023 r. największy zasięg suszy rolniczej występował wśród upraw zbóż jarych. Suszę w tych uprawach notowano w 1623 gminach (65,52% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 6,25 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 52,01% gruntów ornych kraju (zwiększenie o 7,76 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach zbóż jarych w województwach przedstawia tab. 1.

Tabela 1. Zasięg suszy w uprawach zbóż jarych

Suszę notowano również w uprawach zbóż ozimych. Notowano ją w 1471 gminach (59,39% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 4,36 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 44,14% gruntów ornych kraju (zwiększenie o 7,8 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach zbóż ozimych w województwach przedstawia tab. 2.

Tabela 2. Zasięg suszy w uprawach zbóż ozimych

Suszę rolniczą odnotowano również w uprawach krzewów owocowych. W tych uprawach notowano ją w 1443 gminach (58,26% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 8,81 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 46,36% gruntów ornych kraju (zwiększenie o 14,25 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach krzewów owocowych w województwach przedstawia tab. 3.

Tabela 3. Zasięg suszy w uprawach krzewów owocowych

Suszę rolniczą w tym okresie sześciodekadowym odnotowano również w uprawach truskawek. Notowano ją w 1366 gminach (55,15% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 3,11 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 43,58% gruntów ornych kraju (zwiększenie o 8,23 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach truskawek w województwach przedstawia tab. 4.

Tabela 4. Zasięg suszy w uprawach truskawek

Suszę rolniczą odnotowano także w uprawach rzepaku i rzepiku. W tych uprawach notowano ją w 1321 gminach (53,33% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 18,89 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 37,26% gruntów ornych kraju (zwiększenie o 27,76 punktów procentowych względem poprzedniego okresu raportowania). Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach rzepaku i rzepiku w województwach przedstawia tab. 5.

Tabela 5. Zasięg suszy w uprawach rzepaku i rzepiku

Suszę rolniczą odnotowano w uprawach roślin strączkowych, notowano ją w 1267 gminach (51,15% gmin Polski) na obszarze 37,45% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach roślin strączkowych w województwach przedstawia tab. 6.

Tabela 6. Zasięg suszy w uprawach roślin strączkowych

Suszę rolniczą odnotowano także w uprawach kukurydzy na ziarno, notowano ją w 1222 gminach (49,33% gmin Polski) na obszarze 27,82% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach kukurydzy na ziarno w województwach przedstawia tab. 7.

Tabela 7. Zasięg suszy w uprawach kukurydzy na ziarno

Suszę rolniczą odnotowano również w uprawach kukurydzy na kiszonkę, notowano ją w 1222 gminach (49,33% gmin Polski) na obszarze 27,82% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach kukurydzy na kiszonkę w województwach przedstawia tab. 8.

Tabela 8. Zasięg suszy w uprawach kukurydzy na kiszonkę

Suszę rolniczą odnotowano w uprawach drzew owocowych, notowano ją w 1130 gminach (45,62% gmin Polski), nastąpiło zwiększenie o 16,15 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Suszę notowano na obszarze 24,97% gruntów ornych kraju, nastąpiło zwiększenie o 18,37 punktów procentowych w stosunku do poprzedniego okresu raportowania. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach drzew owocowych w województwach przedstawia tab. 9.

Tabela 9. Zasięg suszy w uprawach drzew owocowych

Suszę rolniczą odnotowano także w uprawach tytoniu, notowano ją w 1038 gminach (41,91% gmin Polski) na obszarze 24,10% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach tytoniu w województwach przedstawia tab. 10.

Tabela 10. Zasięg suszy w uprawach tytoniu

Suszę rolniczą odnotowano również w uprawach warzyw gruntowych, notowano ją w 1038 gminach (41,91% gmin Polski) na obszarze 20,25% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach warzyw gruntowych w województwach przedstawia tab. 11.

Tabela 11. Zasięg suszy w uprawach warzyw gruntowych

Suszę rolniczą odnotowano w uprawach chmielu, notowano ją w 31 gminach (1,25% gmin Polski) na obszarze 0,09% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach chmielu w województwach przedstawia tab. 12.

Tabela 12. Zasięg suszy w uprawach chmielu

Suszę rolniczą odnotowano także w uprawach ziemniaka, notowano ją w 21 gminach (0,85% gmin Polski) na obszarze 0,06% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach ziemniaka w województwach przedstawia tab. 13.

Tabela 13. Zasięg suszy w uprawach ziemniaka

Suszę rolniczą odnotowano w uprawach buraka cukrowego, notowano ją w 5 gminach (0,20% gmin Polski) na obszarze 0,03% gruntów ornych kraju. Szczegółowe dane dotyczące suszy w uprawach buraka cukrowego przedstawia tab. 14.

Tabela 14. Zasięg suszy w uprawach buraka cukrowego

W tegorocznym okresie wegetacyjnym od 21 marca do 20 czerwca opracowano cztery raporty dotyczące monitoringu suszy rolniczej. W tym okresie stwierdzono niedobory wody powodujące obniżenie plonów przynajmniej o 20% w stosunku do plonów uzyskiwanych w średnich warunkach pogodowych dla upraw:

• Zbóż jarych,
• Zbóż ozimych,
• Krzewów owocowych,
• Truskawek,
• Rzepaku i rzepiku,
• Roślin strączkowych,
• Kukurydzy na ziarno,
• Kukurydzy na kiszonkę,
• Drzew owocowych,
• Tytoniu,
• Warzyw gruntowych,
• Chmielu,
• Ziemniaka,
• Buraka cukrowego.

Tabela 15. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach zbóż jarych 21 marzec- 20 czerwiec 2023 roku

Tabela 16. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach zbóż ozimych 21 marzec- 20 czerwiec 2023 roku

Tabela 17. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach krzewów owocowych 21 marzec - 20 czerwiec 2023 roku

Tabela 18. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach truskawek 21 marzec- 20 czerwiec 2023 roku

Tabela 19. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach rzepaku i rzepiku 21 marzec - 20 czerwiec 2023 roku

Tabela 20. Maksymalny zasięg suszy rolniczej w uprawach drzew owocowych21 marzec - 20 czerwiec 2023 roku

Wystąpienie tej wielkości strat dla kraju dla okresu 21.03 – 20.06 br. przedstawia tabela 21.

Tabela 21. Susza rolnicza w Polsce w okresie 21.03 - 20.06.2023 r.

Tegoroczny kwiecień pod względem temperatury powietrza był przeciętny. Najniższą średnią temperaturę na terenie kraju notowano w północnej części Pojezierza Pomorskiego od 6 do 7°C. Natomiast w południowej części tego Pojezierza oraz na Pojezierzu Mazurskim, na Nizinie Śląskiej, Wielkopolskiej, na Roztoczu, na Pogórzu Karpackimi Przedgórzu Sudeckim, temperatura był wyższa i wynosiła 7-8°C. Na pozostałym obszarze Polski notowano od 8 do 10°C.

Temperatura tegorocznego maja w całym kraju była stosunkowo niska. Na przeważającym obszarze kraju notowano od 12 do 13°C, natomiast w północneji południowej części Polski wynosiła od 10 do 12°C (na tym obszarze było zimniej od warunków wieloletnich od 0,5 do 1,0°C).

W pierwszej i drugiej dekadzie czerwca najwyższą temperaturę powietrza notowano na Pojezierzu i Nizinie Wielkopolskiej, na Kujawach, na Nizinie Śląskiej od 16 do ponad 17°C (w pierwszej dekadzie) oraz od 20 do 22°C (w drugiej dekadzie). Najchłodniej było w północnych i południowych obszarach kraju od 13 do 15°C (w pierwszej dekadzie) oraz od 14 do 16°C (w drugiej dekadzie). Na pozostałym terytorium Polski temperatura wynosiła od 15 do 16°C (w pierwszej dekadzie) oraz od 16 do 20°C w drugiej dekadzie tego miesiąca.

Trzecią dekadę maja charakteryzowało bardzo duże usłonecznienie. W całej Polsce notowano ponad 100 godz. ze Słońcem, przy czym we wschodniej części Pobrzeża Słowińskiego oraz na Polesiu Lubelskim było tych godzin aż 150.

W pierwszej i drugiej dekadzie czerwca usłonecznienie było już nieco mniejsze. Najniższe notowano w południowej Polsce od 80 do 100 godzin (w pierwszej dekadzie) oraz na wschodnich i zachodnich obszarach od 40 do 70 godz. (w drugiej dekadzie). Natomiast w północnej części kraju liczba godzin ze Słońcem wynosiła od 100 do 140 godz. (w pierwszej dekadzie) oraz do 100 do 125 godz. w drugiej dekadzie tego miesiąca.

Kwiecień pod względem opadowym na terenie kraju był bardzo zróżnicowany. Na północy Polski notowano opady od poniżej 10 do 20 mm, stanowiące poniżej 70 do 80% normy wieloletniej (1991-2020). Na południu kraju wynosiły od 30 do 50 mm, a przy granicy Polski od 60 do 80 mm, tj. od 100 do 170% normy. Natomiast na pozostałym terytorium kraju notowano opady od 20 do 30 mm (ok. 100% normy).

W północno zachodniej Polsce opady atmosferyczne w maju były małe od poniżej 5 do 50 mm. Natomiast południowo-wschodniej części kraju były już większe od 50 do 110 mm. Na przeważającym obszarze Polski były niższe od normy od 30 do 100% w stosunku do wielolecia a na północy kraju nawet od poniżej 20 do 30%.

Szczególnie niskie opady notowano w trzeciej dekadzie maja, w pierwszej oraz drugiej dekadzie czerwca. Na przeważającym obszarze Polski opady nie wystąpiły lub nie przekraczały 5 mm. Tylko lokalnie na zachodzie kraju notowano ich wystąpienie od 5 do 10 mm (w trzeciej dekadzie maja), od 5 do 100 mm na południu Polski (w pierwszej dekadzie czerwca) oraz we wschodnich krańcach w trzeciej dekadzie czerwca.

W pierwszym jak i drugim raporcie notowano stosunkowo niskie wartości ewapotraspiracji wynoszące 2,5 mm/dzień. Natomiast w trzecim raporcie ewapotranspiracja wzrosła do 3,1 mm/dzień a w czwartym do 3,5 mm/dzień co spowodowało, że nastąpił dalszy wzrost deficytu wody zwłaszcza w północnej Polsce. Brak opadów, zwłaszcza w trzeciej dekadzie maja oraz w pierwszej czerwca spowodował, że deficyt wody jest wyższy niż notowany w trzecim raporcie. Niedobory wody dla roślin uprawnych zwiększają się. Stwierdzamy, że największe niedobory wody w tym okresie sześciodekadowym dla roślin uprawnych w północnej i centralnej Polsce wynosiły od -200 do -249 mm.

Informujemy, że zgodnie z definicją określoną w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o ubezpieczeniach upraw rolnych i zwierząt gospodarskich (Dz. U. Nr 150, poz. 1249, z późn. zm.) „suszę oznaczają szkody spowodowane wystąpieniem, w dowolnym sześciodekadowym okresie od dnia 21 marca do dnia 30 września, spadku klimatycznego bilansu wodnego poniżej wartości określonej dla poszczególnych gatunków roślin uprawnych i gleb”. A zatem w obojętnie którym okresie sześciodekadowym zostanie stwierdzona susza, to plony ostateczne dla upraw objętych suszą będą niższe przynajmniej o 20% w skali gminy w stosunku do plonów uzyskanych w średnich wieloletnich warunkach pogodowych.

Natomiast szczegółowe informacje przedstawiające straty plonów w poszczególnych województwach za pomocą map oraz tabel zamieszczone są na stronie Systemu Monitoringu Suszy Rolniczej www.susza.iung.pulawy.pl, na której znajduje się zakładka:

Mapy zagrożenia suszą\Wybierz uprawę\Wybierz okres – należy wybrać Zasięg maksymalny, z którego jednoznacznie wynika informacja o suszy:

• liczba gmin z suszą,
• udział gmin z suszą,
• udział powierzchni z suszą

dla danego województwa. Przedstawione dane są sumą wszystkich gmin i powierzchni objętych suszą od początku jej monitorowania (od 21 marca) w danym roku aż po raport bieżący. Podkreślamy, że tylko zasięg maksymalny jest najbardziej miarodajnyw monitorowanym okresie wegetacyjnym w oznaczeniu wystąpienia suszy rolniczej w: kraju, województwie, gminie oraz na działce ewidencyjnej.

Tegoroczne warunki pogodowe obecnej wiosny z uwagi na wysokie usłonecznienie, dużą prędkość wiatru oraz małe opady atmosferyczne sprawiły, że wystąpił na terenie kraju duży deficyt wody dla roślin uprawnych powodujący straty plonów wynoszące przynajmniej 20% w stosunku do plonów uzyskiwanych w latach o przeciętnych warunkach pogodowych w 15 województwach. Nie notowano tych strat w województwie podkarpackim.

Poniżej przedstawiamy średnie straty w powiatach, w których obniżenie plonów roślin uprawnych wynosi przynajmniej 20% dla poszczególnych kategorii gleb w zależności od ich podatności na suszę rolniczą.

Od 21 marca do 20 czerwca 2023 starty w plonach powyżej 20% dla powiatów odnotowano w uprawach:

• zbóż jarych I kategoria glebowa
• zbóż jarych II kategoria glebowa
• zbóż jarych III kategoria glebowa
• zbóż jarych IV kategoria glebowa
• zbóż ozimych I kategoria glebowa
• zbóż ozimych II kategoria glebowa
• zbóż ozimych III kategoria glebowa
• kukurydzy na ziarno I kategoria glebowa
• kukurydzy na ziarno II kategoria glebowa
• kukurydzy na kiszonkę I kategoria glebowa
• kukurydzy na kiszonkę II kategoria glebowa
• rzepaku i rzepiku I kategoria glebowa
• rzepaku i rzepiku II kategoria glebowa
• rzepaku i rzepiku III kategoria glebowa
• truskawek I kategoria glebowa
• truskawek II kategoria glebowa
• truskawek III kategoria glebowa
• krzewów owocowych I kategoria glebowa
• krzewów owocowych II kategoria glebowa
• krzewów owocowych III kategoria glebowa
• krzewów owocowych IV kategoria glebowa
• drzew owocowych I kategoria glebowa
• drzew owocowych II kategoria glebowa
• roślin strączkowych I kategoria glebowa
• roślin strączkowych II kategoria glebowa
• roślin strączkowych III kategoria glebowa
• tytoniu I kategoria glebowa
• tytoniu II kategoria glebowa
• warzyw gruntowych I kategoria glebowa
• warzyw gruntowych II kategoria glebowa.

Dyrektor

Prof. dr hab. Wiesław Oleszek

Opracowali:

Dr hab. Andrzej Doroszewski, prof. IUNG-PIB, Dr hab. Rafał Pudełko, Dr Katarzyna Żyłowska, Dr Jan Jadczyszyn, Mgr Piotr Koza, Mgr Anna Jędrejek, Mgr Małgorzata Kozak, Mgr Tomasz Jóźwicki, Mgr Beata Murat, Adrian Matczuk