Wstęp

Polową ocenę upraw dla potrzeb określenia strat wywołanych suszą rolniczą w województwie kujawsko-pomorskim przeprowadzono w dniach 28-29 lipca 2021 r. Ocenę wykonano w 7 gospodarstwach, położonych na terenie powiatów: nakielskiego i żnińskiego (rys. 1). Oceną objęto 20 pól testowych z różnymi uprawami. Wybór gospodarstw i działek rolnych dokonany został przez przedstawicieli Kujawsko-Pomorskiej Izby Rolniczej oraz rolników. Dla potrzeb oceny właściwości fizykochemicznych gleby pobrano próby glebowe, następnie analizowano zawartość przyswajalnych form podstawowych składników mineralnych: fosforu, potasu i magnezu oraz odczyn i zawartość węgla organicznego. Analizy prób glebowych wykonano w laboratorium Zakładu Gleboznawstwa Erozji i Ochrony Gruntów IUNG-PIB w Puławach.

Badaniami objęto gleby o zróżnicowanym składzie mechanicznym warstwy ornej, wytworzone z piasków luźnych (pl), piasków słabogliniastych i słabogliniastych pylastych (ps, psp), piasków gliniastych lekkich (pgl), piasków gliniastych mocnych (pgm) i glin piaszczystych (gp), (tab. 1). Największy udział (55%) stanowiły gleby bardzo lekkie, których warstwa orna wytworzona została z piasków luźnych (pl), piasków słabogliniastych (ps) oraz z piasków słabogliniastych pylastych (psp). Gleby piaszczyste mocniejsze, z większą zawartością frakcji spławialnej, których warstwa orna wytworzona została z piasków gliniastych lekkich (pgl) i piasków glinistych mocnych (pgm) stanowiły 40%, zaś gleby wytworzone z glin średnich tylko 5% udziału (tab. 1). Gleby na polach testowych były zróżnicowane pod względem podatności na suszę i zakwalifikowane zostały do I, II i III kategorii (https://susza.iung.pulawy.pl/kategorie). Przykład rozmieszczenia pól testowych na tle mapy kategorii podatności gleb na suszę rolniczą przedstawiono na rysunku 2.

Wyniki

W 30 % analizowanych pól testowych stwierdzono bardzo niską i niską zawartość przyswajalnego fosforu w glebie, zawartość średnią odnotowano na 20% analizowanych pól (tab. 2 i 3). Podobnie niska zawartość potasu występuje na 30% z analizowanych obiektów. Również prawie połowa analizowanych gleb (45%) charakteryzowała się bardzo kwaśnym i kwaśnym odczynem gleby (tab. 3).

Tabela 1. Liczba prób i udział procentowy gatunków gleb na polach testowych

Gatunek gleby	Liczba prób	Udział (%)
Piasek luźny (pl)	5	25
Piasek słabogliniasty i piasek słabogliniasty pylasty(ps, psp)	6	30
Piasek gliniasty lekki (pgl)	6	30
Piasek gliniasty mocny (pgm)	2	10
Glina piaszczysta (gp)	1	5
Razem	20	100

Tabela 2. Szczegółowa ocena zwartość przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu oraz odczyn i zawartość próchnicy w glebie na analizowanych polach testowych

Nr	Oznacz. pola	Uprawa	Gatunek gleby	Fosfor przyswajalny [mg P2O5/100g]	Potas przyswajalny [mg K2O/100g]	Magnez przyswajalny [mg Mg/100g]	Odczyn pH w zawiesinie KCl	Węgiel organiczny %
1	Barcin 1	owies	pl	9,4	6,1	5,1	5,8	1,1
2	Kcynia 1	pszenica	pgl	32,1	14,0	7,2	6,8	0,7
3	Kcynia 2	owies	pl	8,5	5,5	4,7	3,9	0,5
4	Kcynia 3	pszenica	pgl	21,2	14,0	6,7	4,9	1,3
5	Kcynia 4	żyto	pl	12,2	7,9	5,9	4,9	0,9
6	Kcynia 5	pszenica	psp	16,3	5,5	6,9	5,4	1,0
7	Kcynia 6	pszenżyto	ps	12,7	7,1	5,3	4,5	0,7
8	Kcynia 7	pszenica orkisz	pgm	6,7	14,2	8,4	5,1	0,9
9	Szubin 1	pszenica	pgm	27,8	23,0	11,3	5,7	1,4
10	Szubin 2	pszenżyto	pgl	18,4	21,5	5,3	5,6	1,3
11	Szubin 3	pszenżyto	ps	24,3	22,8	8,8	5,7	1,3
12	Szubin 4	pszenżyto	pgl	32,2	20,7	7,9	6,8	1,4
13	Szubin 5	owies	ps	18,0	13,2	7,8	5,9	0,9
14	Szubin 6	pszenica orkisz	pl	18,0	15,5	8,7	5,6	1,2
15	Szubin 7	żyto	pgl	18,9	12,0	8,0	6,8	1,1
16	Szubin 8	pszenżyto	pgl	6,9	18,6	8,7	5,6	1,4
17	Żnin 1	pszenica	gp	42,3	25,2	15,1	6,3	1,3
18	Żnin 2	jęczmień	ps	3,8	7,5	4,8	5,3	0,6
19	Żnin 3	pszenica	ps	7,4	11,9	6,0	4,2	1,0
20	Żnin 4		pl	12,7	4,1	5,8	4,9	0,8

Tabela 3. Zbiorcza ocena zwartości przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu oraz odczynu w glebie na analizowanych polach testowych

Fosfor przyswajalny [mg P2O5/100g]			Potas przyswajalny [mg K2O/100g]			Magnez przyswajalny [mg Mg/100g]			Odczyn pH w zawiesinie KCl
liczba prób	%	ocena zawartości	liczba prób	%	ocena zawartości	liczba prób	%	ocena zawartości	liczba prób	%	ocena zawartości
1	5	b. niska	0	0	b. niska	0	0	b. niska	3	15	b. kwaśny
5	25	niska	6	30	niska	0	0	niska	6	30	kwaśny
4	20	średnia	6	30	średnia	0	0	średnia	7	35	l. kwaśny
4	20	wysoka	4	20	wysoka	9	45	wysoka	4	20	obojętny
6	30	b. wysoka	4	20	b. wysoka	11	55	b. wysoka	0	0	zasadowy

Podsumowanie

Wyniki analiz laboratoryjnych wskazują na zróżnicowanie składników mineralnych na polach testowych (tab. 2). Bardzo niska i niska zawartość przyswajalnych form fosforu i potasu jest czynnikiem ograniczającym potencjał plonotwórczy gleb, zarówno w normalnych warunkach pogodowych, jak i w warunkach stresu wodnego, który wystąpił w bieżącym roku na obszarze województwa kujawsko-pomorskiego. Potas jest pierwiastkiem odpowiadającym za właściwą gospodarkę wodną w rozwoju roślin. Niedobór potasu w warunkach stresu wodnego (suszy) prowadzi do znacznego zwiększenia strat w plonach roślin uprawnych. Kolejnym czynnikiem ograniczającym plonowanie jest zakwaszenie gleby, które z jednej strony ogranicza pobieranie składników pokarmowych przez rośliny i prawidłowy przebieg procesów biologicznych w glebie, a z drugiej strony zwiększa ryzyko wymywania biogenów do wód gruntowych.